Agrotopia tilt stadslandbouw naar hoger niveau

Architectuur en agricultuur komen samen in Agrotopia, een serre van 9.500 vierkante meter op het dak van de Roeselaarse REO Veiling voor groenten en fruit. Een hoogtechnologisch project met heel wat uitdagingen dat zich vertaalde in een kruisbestuiving tussen een onderzoekscentrum en openbare ruimte.

“Het was geen alledaags project, maar met Agrotopia neemt België een flinke voorsprong”, zegt Jago van Bergen van het Rotterdamse Van Bergen Kolpa Architecten. Een welgemeend en mooi compliment als je weet hoeveel kennis onze noorderburen bezitten op het vlak van glastuinbouw. Niklaas Deboutte van META architectuurbureau beaamt: “We hadden dit niet zonder de Nederlandse expertise kunnen realiseren.” Het duidt meteen op de goede verstandhouding tussen beide architectenteams en de andere drie partijen in het ontwerpteam van deze publiek-private samenwerking. Zo werd ook een beroep gedaan op de expertise van Wageningen University & Research op het vlak van glastuinbouw, op Tractebel Engineering voor de stabiliteit en de technieken en op Smiesmans Projecten voor de serrebouw. 

De opdracht voor deze nieuwbouwserre ging uit van de Vlaams Bouwmeester. Het doel was om een gebouw voor stadstuinbouw te realiseren. Dit vooruitstrevende project vergde specifieke kennis inzake circulair en hightech bouwen in een architectonische vormgeving. “Het is enerzijds een doorgedreven onderzoekscentrum voor stedelijke voedselproductie en anderzijds een publiek toegankelijk gebouw met een educatieve looproute”, vertelt Jago van Bergen. “Het moest zich manifesteren en de industriële loods waarop het gebouwd werd een frisse aanblik geven. Een en-enverhaal, waarin expertise en technische kennis moesten samensmelten tot een aantrekkelijk ontwerp.”

“Ons ontwerp vertrekt van het karakter en het principe van een standaardserre”, licht Niklaas Deboutte toe. “Maar de bijzonderheid schuilde in de toevoeging van de kop en de staart van het gebouw. De staart aan het voorplein met een trap die naar de serre leidt, de kop langs de Roeselaarse ringweg waar je als voorbijganger een dubbelhoge verticale serre ziet. De loods waarop we bouwden bepaalde ook mee het ontwerp, want dat legt enkele randvoorwaarden op. Zo moesten we de contouren volgen tot we een perfecte symbiose creëerden.”

Het resultaat is een lichte, transparante glas- en staalstructuur boven op een betonnen sokkel. “Langs de ringweg vormt de sokkel vijf betonnen silo’s, waar regenwater voor de planten wordt opgeslagen. Daarbovenop heb je de verticale serre van 12 meter hoog”, vertelt Jago van Bergen. “Langs de ingang vormt de betonnen sokkel een grote trap van 11 meter hoog. Die krijgt een zwevend effect omdat hij op elf slanke kolommen rust. Het glazen dak van de serre is er voor planten en voor mensen. Zo vloeien klimaatzones, educatieve ruimtes en een bufferruimte met brede gangen en een centraal ontmoetingsplein transparant in elkaar over.”    

Agrotopia is bovenal een hoogtechnologisch en circulair verhaal. De restwarmte gaat via een geïsoleerde pijpleiding onder de ringweg door naar de afvalverbrandingscentrale van het warmtenet van intercommunale MIROM. “Er loopt momenteel ook een proefproject waarbij de CO₂ uit de verbranding gefilterd wordt en in de serre gebruikt wordt”, vertelt Jago van Bergen. “De integratie van de serre met technieken en constructie is verregaand doorgedreven en vereiste specifieke kennis. Zo zijn de gietwaterleidingen geïntegreerd in de verhoogde vloer. Dat is om praktische redenen en uit veiligheidsoverwegingen gedaan, maar ook om het gietwater voor de planten koel te houden. De radiatorbuizen worden door de gevelkolommen geleid.”

Daarnaast is ook microscopische verneveling voorzien, die zowel de gewassen als de mensen koelt. Het laat de temperatuur tot 4 °C zakken. “Agrotopia is een kruisbestuiving van zowel tuinbouw als klimaattoepassing en publieke ruimte”, besluit Niklaas Deboutte. “Dit specifieke bouwwerk biedt een antwoord op tal van vraagstukken. Iedereen moest er zijn weg vinden, van onderzoekers die er dagelijks werken tot kinderen die er op schooluitstap komen. Er moesten technieken geïntegreerd worden, maar ook veiligheidsvoorzieningen zoals vluchtwegen en brandtrappen. Er waren veel bijzondere details die van dit project een boeiende uitdaging maakten.”