Een schoolgebouw voor veel meer dan onderwijs

In een dichtbebouwde wijk in de Brusselse gemeente Sint-Jans-Molenbeek verrees een nieuwe basisschool annex kinderdagverblijf. Het Ulens-complex is het resultaat van een Design & Build-wedstrijd, uitgeschreven door het Vlaams gemeenschapsonderwijs (GO!). Zowel in educatief als ruimtelijk en functioneel opzicht mag het vooruitstrevend genoemd worden.

Het ontwerp is van de hand van architectenkantoren czaar architecten, ZAmpone architectuur en iVec Architectuur & Energie. Het werd naar de praktijk vertaald door Groep Dethier. “Het stadsdeel waar we de school bouwden, was vroeger sterk industrieel getint en had een jarenlange periode van verval achter de rug”, zegt architect Karel Petermans, zaakvoerder bij ZAmpone architectuur. “Een van onze uitdagingen was om binnen deze context een leefbaar, groen, verrassend en warm project te realiseren. Dit zowel voor de gebruikers van het gebouw als voor de omgeving. Hiervoor is de integratie van breed gebruik van de site en de schoolinfrastructuur van groot belang. De overdekte inkomzone hebben we dan ook ontworpen als contactpunt tussen de rechtstreekse gebruikers van de site en de buurtbewoners.”

“We hebben de begane grond bewust opengewerkt om een heel toegankelijke plek te creëren die mensen van alle leeftijden en met alle mogelijke achtergronden verwelkomt. Dit bevordert de sociale cohesie”, aldus Petermans. “Binnen de site hebben we erop toegezien dat we de verschillende speelplekken niet specifiek voor jongens en meisjes inrichtten. Zo diversifieerden we tussen rustige zitplekken en eerder open ravotzones.” In functie van hun ligging kreeg elke buitenruimte een eigen karakter. De niveauverschillen brengen er een natuurlijke zonering tot stand.

“De buitenaanleg, ontworpen door Buro Buiten, speelt een belangrijke rol in het functioneren van de school”, onderstreept Bart Coenegrachts, verantwoordelijke D&B bij hoofdaannemer Dethier. “Een toekomstgerichte speelplaats is verschillend van een grijze stenige vlakte. De speelplaats is hier een verlengstuk van het klaslokaal, een inspirerende omgeving waar spelend leren vooropstaat voor alle leeftijdsgroepen. De niet-toegankelijke dakdelen hebben we integraal aangelegd als groendak, in combinatie met een stormbekken.”

Het gebouw is opgetrokken als een betonskelet met lichte invulling. De draagstructuur bestaat uit kolommen, balken en vloerplaten. Dragende muren zijn er erg zeldzaam. Dit maakt dat het gebouw in de toekomst gemakkelijk kan worden aangepast voor andere noden en zelfs totaal andere types gebruikers. Het is uitgerust met een transparante sokkel, met glazen vliesgevel en aluminium vulpanelen, die het groene binnengebied zichtbaar maakt vanaf de straat. Dit binnengebied fungeert als speelplaats voor de lagere school. De afgeronde vormen bezorgen de kinderen een gevoel van geborgenheid. 

De sokkel huisvest de brede functies, meer bepaald de sportzaal en de refter. Hij zorgt ook voor een duidelijke zonering tussen kinderdagverblijf en school. 

Het dak van de sokkel is ingericht als avontuurlijke en eveneens groene speelruimte voor de kleuters. De buitenruimte voor de allerkleinste kinderen is uit de sokkel gesneden, wat het geborgen karakter versterkt. De volledige speeloppervlakte is bijna even groot als die van het bouwperceel. “Om de geluidsoverdracht naar de buurt te verminderen, zijn de plafonds van de overdekte speelplaatsen voorzien van een akoestisch absorberend materiaal. Verder zijn in heel het complex de nodige maatregelen getroffen om te voldoen aan de akoestische norm voor schoolgebouwen”, zegt Gert Standaert van czaar architecten.

Het hele ontwerp is gericht op breed gebruik. Door de inplanting van de sportzaal, met haar kleedkamers en het sanitair vlak bij de inkom, kunnen externe belangstellenden hier nagenoeg dagelijks gebruik van maken zonder het schoolleven te verstoren. Ook de eetzaal en de keuken zijn rechtstreeks toegankelijk vanaf de speelplaats. Ze kunnen dan ook flexibel worden ingezet buiten de schooluren, tijdens schoolfeesten, recepties of voor de organisatie van bijvoorbeeld een speelpleinwerking.

De bovenbouw is een balkvormig volume, zodat de kroonlijst van de buren elegant kan doorlopen. De balk is als een zwevend volume aangebracht, maar het hele gebouw neemt zowel de horizontale banden als de verticale ritmering van zijn buur over, zodat het straatbeeld getuigt van harmonie. Die buur is een voormalige vestiging van kachelgieterij Nestor Martin, die intussen is omgevormd tot woonproject met veel privé- en gemeenschappelijk groen.

“De organisatie van het gebouw is afgestemd op de levensloop van een kind. De ontdekking van het gebouw verloopt parallel met het opgroeien, van een beschermde gelijkvloerse ruimte achteraan op het perceel – het kinderdagverblijf – over een gebogen vleugel die uitzicht biedt op de speelplaats tot de derde verdieping van de balk, waar het Atomium zichtbaar is.” 

“We hebben de circulatie opgevat als multifunctioneel inzetbare oppervlakte”, licht Petermans toe. “Polyvalente circulatieruimtes faciliteren de activiteiten in de aanpalende klaslokalen. Monofunctionele circulatieruimtes komen bijna nergens voor. Quasi heel de gebouwde oppervlakte – 4.260 m² – is dan ook effectief inzetbaar en bruikbaar.”    

Design & Build
Bouwbedrijf Dethier heeft de voorbije jaren een ruime ervaring opgebouwd in D&B-projecten en ziet hierin een meerwaarde voor alle partijen. “Mits een goed bestek en een duidelijk programma van eisen wordt de opdrachtgever veel meer ontzorgd dan in een traditionele bouwformule, zowel financieel als technisch. Tevens kunnen de ontwerpers vanaf de beginfase een beroep doen op de technische knowhow van de aannemers en worden ontwerpvoorstellen in een veel vroeger stadium financieel onderzocht en afgetoetst”, geeft Bart Coenegrachts mee.