Renovatie geeft Antwerps gerecht frisse smaak

Het negentiende-eeuwse (1871-1879) ‘oude’ Antwerpse gerechtshof langs de Britselei onderging de voorbije drie jaar een grondige renovatie- en moderniseringsbeurt. Het is intussen weer in gebruik als ‘nieuwe’ stek’ van het hof van beroep, het arbeidshof, auditoraat-generaal, het hof van assisen en het parket-generaal.

De oorspronkelijke architect, Louis Baeckelmans, liet zich inspireren door de architectuur van het Louvre met zijn symmetrische opbouw, uitspringende hoekpaviljoenen en Franse mansardedaken. Het pand werd opgetrokken in eclectische stijl met een neorenaissance-inslag en belichaamde het prestigieuze karakter van de rechterlijke macht in de nog jonge Belgische staat. Getuige hiervan zijn de rijkelijk gedecoreerde interieurs en zittingszalen, waaronder de assisenzaal. Dit maakte echter niet op alle Antwerpenaren indruk. Sommigen noemden het gebouw spottend ‘een omgekeerde biljart’.

Door plaatsgebrek onderging het gebouw tussen 1879 en 2005 ingrijpende verbouwingen. Hoewel de oppervlakte hierdoor verdubbelde, bleef het probleem sluimeren en verhuisden de gerechtelijke diensten in 2006 naar het nieuwe ‘vlinderpaleis’ ten zuiden van de Leien. De restauratiewerken moesten het oude gerechtshof klaarstomen voor een nieuw tijdperk, met een beter gebruikscomfort en een lager energieverbruik, zonder de waardigheid en monumentaliteit van het gebouw aan te tasten.

Vanaf november 2019 vonden er afbraak- en ruwbouwwerken plaats. Dat was in logistiek opzicht geen vanzelfsprekende klus. Het gerechtsgebouw staat in de binnenstad, met weinig ruimte rondom. Het eerste jaar van de werken moest het puin vaak op kruiwagens naar buiten worden gedragen. Het materiaal voor de ruwbouwwerken moest op dezelfde manier naar binnen.

Het oude gebouw had doorheen de jaren wel zijn monumentale uitstraling behouden, maar binnen was door de talrijke aanpassingen de logica zoekgeraakt. Het in ere herstellen van het basisontwerp vormde de leidraad voor de interventies in het nieuwe ontwerp. Tegelijk stonden ook gebruikscomfort en herstel van natuurlijke lichtinval, duurzaamheid en veiligheid voorop.

Zo werden de binnenplaatsen weer opengemaakt om daglicht naar binnen te trekken en de logica van het originele ontwerp te herstellen. De implementatie van grote ronde daklichten in de gangen herstelde de originele symmetrische lichtinval in de wandelzaal. Cirkelvormige uitsparingen in de verdiepingsvloer brengen het licht naar beneden.

Ook het interieur kreeg een make-over. De met lambriseringen en schilderingen rijkelijk gedecoreerde zalen zijn nu zo ingericht dat alle zittingen er volgens de huidige veiligheidsnormen kunnen verlopen. Alle waardevolle afwerkingen zijn gerestaureerd, met toevoeging van akoestische plafonds en aangepaste verlichtingsarmaturen.

De assisenzaal kreeg een tweede bestemming als plechtige zittingszaal. Om deze transformatie mogelijk te maken, is er een eigentijds meubelstuk ontwikkeld dat de authentieke sfeer van de ruimte verrijkt. De schilderdoeken aan de wanden zijn zorgvuldig gereinigd en geretoucheerd. De talrijke harde oppervlakken leidden tot een slechte akoestiek in de ruimtes. Het aanbrengen van akoestische tapijten en absorberende pleisterplafonds heeft de verstaanbaarheid in alle zittingzalen sterk verbeterd. Deze ingrepen maken het mogelijk om ze zo divers mogelijk te gebruiken – voor kleine zittingen met een beperkt publiek en grotere processen, maar net zo goed voor zittingen achter gesloten deuren.

Centraal, boven de wandelzaal, zijn de historische ruimtes heringericht tot een personeelsrefter, een bibliotheek en een ruime vergaderzaal die ook als crisiscentrum kan worden gebruikt. Vanaf nu wordt het gebouw benut van maaiveld tot nok. Zo zijn de zolders omgevormd tot kantoorruimte. Daarom zijn er dakkapellen toegevoegd, met respect voor de bestaande materialisatie en geleding. De nieuwe binnengevel van deze verdieping bouwt verder op de baksteenarchitectuur van de onderliggende bouwlagen en is subtiel hedendaags gemaakt met behulp van betonnen lateien en dorpels.

Het integreren van hedendaagse technische installaties was geen sinecure. Om de waardevolle interieurafwerking te sparen, maakten de installatiebedrijven waar mogelijk gebruik van bestaande kanalen. Op plekken met minder erfgoedwaarde troffen de restaurateurs extra maatregelen om het gebouw zo energiezuinig mogelijk te maken. Met isolerend schrijnwerk, dakisolatie en een reeks nieuwe dakkapellen maakten ze het gerechtshof klaar voor de toekomst. Van de dakoppervlakte is meer dan 2.000 m² afgewerkt als groendak.