Platform voor de bouw
Smaakvolle restauratie geeft Harmonie opnieuw toekomst

Smaakvolle restauratie geeft Harmonie opnieuw toekomst

In het masterplan dat ze daarvoor liet opstellen, zijn of worden de diensten en bestuursorganen van de districten – deelgemeenten met eigen bestuursverantwoordelijkheden – ondergebracht in dergelijke gebouwen, meestal in combinatie met een stedelijke loketfunctie. De meeste van die gebouwen ondergingen daarvoor een grondige renovatie. Zo ook het nieuwe districtshuis van het centrale district Antwerpen, inclusief het stadsloket van Antwerpen-centrum.

De centrale ruimte van de grote zaal zal niet alleen dienstdoen als lokettenzaal. Er zullen ook recepties, tentoonstellingen, voorstellingen en lezingen kunnen plaatsvinden.

Het Antwerpse districtshuis bevindt zich nog even in de oude kernstad. Weldra verhuist het naar de negentiende-eeuwse uitbreidingsgordel, die verkeerstechnisch iets beter ontsloten is. Het krijgt een onderkomen in de zaal Harmonie, aan het gelijknamige parkje. Het parkje werd al in 2015 heraangelegd als landschapspark met slingerende wandelpaden.

Relevant artikel

Condenserende gasketels op maat

Lees artikel

Neoclassicistische stijl

Het gebouw werd in 1846 opgetrokken naar plannen van Pieter Dens, in de toen populaire neoclassicistische stijl. Oorspronkelijk fungeerde het als zomerlokaal van de Koninklijke Maatschappij der Harmonie. Die vereniging van muziekliefhebbers had de nodige gronden langs de uitvalsweg naar Berchem en Wilrijk aangekocht om er een concertgebouw te realiseren. Na een uitbreiding in 1890 kreeg het gebouw zijn huidige vorm. In 1923 kocht de stad Antwerpen de site aan en veranderde ze de tuin in een openbaar park. De zaal behield daarna nog tientallen jaren haar functie als concert- en evenementenzaal, maar raakte tegen het einde van de twintigste eeuw in verval. Voor ze een nieuwe functie kon krijgen, was een grondige opfrisbeurt noodzakelijk.

Het gelijkvloers kreeg een hedendaagse toets met betonnen kolommen, deurstijlen en lambriseringen.

Het autonoom gemeentebedrijf Vespa, dat het Antwerpse vastgoed in stadsbezit beheert, schreef hiervoor een ‘Open Oproep’ uit. Atelier Kempe Thill en RE-ST architecten kwamen als winnaar uit de bus. Oorspronkelijk was er echter nog geen sprake van een districtshuis. De eerste ideeën gingen meer in de richting van een ‘stille ruimte.’ Pas toen de verhuis van het bestaande districtshuis zich opdrong, kwam de Harmonie in zicht. “Met een functie als districtshuis maken we het Harmonie-gebouw nuttig voor een groot publiek”, zegt Dries Vermunicht, consulent architectuur bij AG Vespa. Een project ‘Stille Ruimte’ zou eerder een kleiner, select publiek hebben aangetrokken.”

Het pleisterwerk van het interieur en de gevels is hersteld en waar nodig gereconstrueerd.

Erfgoed en functionaliteit

De architecten maakten een duidelijk onderscheid tussen het erfgoed karakter en de functionele invulling van het gebouw. Die functionaliteit kan trouwens snel veranderen. Zo is het lang niet zeker of een stadsbestuur over twintig jaar nog dezelfde nood aan loketten zal hebben als nu. “We hebben dan ook gepleit voor een niet-functionalistische architectuur, waarbij je in eerste instantie een gebouw ontwerpt dat dingen mogelijk maakt, ook als het bouwprogramma verandert. Zo vergde de huidige aanpassing een aantal technische ingrepen, bijvoorbeeld op het vlak van klimatisatie. Maar de verschijning en de uitstraling van het gebouw staan daar los van”, stelt architect Oliver Thill. “We streefden ook naar een groot akoestisch comfort. Over het algemeen hebben we de infrastructuur afgestemd op de organisatie van een ruime diversiteit aan evenementen.”  

De restauratie respecteert het oorspronkelijke ontwerp van het gebouw.

Flexibiliteit ingebouwd

“Om het gebouw in de toekomst gemakkelijk te kunnen aanpassen aan andere functies hebben we onder meer bijna drie keer meer toiletgelegenheden laten plaatsen dan strikt noodzakelijk is voor een kantoorgebouw. Voor de organisatie van grootschaligere evenementen zijn die namelijk wel nodig”, aldus Vermunicht. Hij verwijst daarbij naar de term ‘intelligente ruïne’, die ooit werd bedacht door bOb Van Reeth. “We hebben een casco gecreëerd waarin alle infrastructuur die zware breekwerken zou vereisen nu al klaarligt.”

“We hebben gepleit voor een niet-functionalistische architectuur”

“In de negentiende eeuw was het op de een of andere manier altijd mogelijk om in een gebouw van functie te wisselen”, aldus Thill. “Tegenwoordig ligt er echter een sterke focus op functionalisme – ook in de wetgeving, die soms absurde eisen stelt. Dit maakt dat er bij een functiewissel bijna een nieuw gebouw wordt gevraagd. Een bijkomend probleem is dat er bij nieuwbouw dikwijls geen ruimte is voor esthetische kwaliteiten door de steeds verdere budgettaire bezuinigingen. Dan ben je als architect blij dat je, zoals hier in de Harmonie, werkt in een erfgoedgebouw waar die kwaliteiten al aanwezig zijn. Die kwaliteiten (weer) zichtbaar maken, is wat anders dan een zuivere reconstructie van de originele toestand. De aanpassingen uit het einde van de negentiende eeuw waren noch bouwtechnisch, noch architecturaal erg kwalitatief. Wij brachten een aantal correcties aan. Zo herstelden we niet alle originele elementen en gaven we het gelijkvloers een hedendaagse toets met betonnen kolommen, deurstijlen en lambriseringen.”    

Band met groene omgeving

Een centrale vraag was de versterking van de band met het park. “Het interieur dat we aantroffen, was in de jaren zeventig – toen de grote zaal dienstdeed als discotheek – volledig aangekleed met geluids- en brandwerende materialen”, legt Vermunicht uit. “De interactie met de omgeving was onbestaande. Daarom lieten we al die toevoegingen uitbreken, zodat we ook het originele schrijnwerk konden reconstrueren. We hebben tevens de luifel rondom het gebouw verwijderd om de visuele band met het park te herstellen.”

De loketwerking wordt ondergebracht in het centrale deel van de Harmonie. “We stappen af van de traditionele opstelling van een lokettenzaal”, legt Vermunicht uit. “We zullen twee loketeilanden inrichten, die worden aangevuld met minder formele opstellingen zoals infozuilen en afhaalbalies. In deze ruime zaal kunnen ook tentoonstellingen plaatsvinden. Een nieuwbouwvleugel zal onder meer enkele vergaderzalen herbergen. De bestaande oranjerie krijgt een horeca-invulling, gericht op het park. De kantoren van de districtsschepenen en de districtssecretaris zijn ondergebracht in de conciërgewoning. Beide gebouwen zijn eveneens gerestaureerd.” De vergaderingen van de districtsraad zullen plaatsvinden in het nabijgelegen nieuwe provinciehuis.    

Relevant artikel

Luchtbevochtiging essentieel voor gezond binnenklimaat

Lees artikel

Proreno – Schilderwerken
Bij de renovatie van zaal Harmonie stond Proreno in voor het uitvoeren van de schilderwerken. “Dit betrof niet het ‘gewoon’ schilderen van een gebouw”, blikt bestuurder Bart Gaudeus fier terug op het project. “Wij werkten mee aan de herrijzenis van een stukje geschiedenis. Monument Goedleven en gelijkaardige aannemers doen wel vaker een beroep op de expertise van Proreno voor schilderwerken bij de renovatie van historische gebouwen.

Zo hebben we recent meegewerkt aan renovaties in de Zoo en de Handelsbeurs in Antwerpen en aan die van de Oude Abdij
van Drongen.” Sinds de oprichting in 2007 kende Proreno een onafgebroken gezonde groei. “Daardoor zijn we nu een vaste waarde in de wereld van decoratieve schilderwerken en zachte vloerbekleding, zowel voor nieuwbouw als renovatie. Door onze vestiging in Zwijndrecht ligt het voor de hand dat we in Antwerpen een groot klantenbestand hebben. Dankzij deze centrale ligging zijn we net zo goed actief in Gent, Brussel en elders in Vlaanderen. Gezien onze groei blijven we inzetten op aanwervingen en het aangaan van partnerships om onze capaciteit en kennis uit te breiden. Kwaliteit en flexibel werken zijn onze troeven, steeds met aandacht voor de nazorg. We zijn dagelijks actief met een honderdtal medewerkers en partners. 

Agref – Borstwering in architectonisch beton
Een mooi detail van zaal Harmonie is de borstwering op de eerste verdieping. Het gaat om een kopie van de originele elementen, minutieus nagemaakt door Agref. Ondanks de complexiteit was deze opdracht een kolfje naar de hand van de firma uit Wetteren. Agref werd in 1945 opgericht als betonproductiebedrijf en was de eerste Belgische onderneming die begin jaren zestig de stap naar architectonisch beton zette. “Met 75 jaar ervaring op de teller heeft dit materiaal nog weinig geheimen voor ons”, aldus bestuurder Bernard De Witte. “Wij blijven geïnteresseerd in speciale opdrachten zoals zaal Harmonie. Onze sterkte is dat we anticiperen op bouwtechnische problemen en meedenken over de functie en duurzaamheid van het eindproduct. Dit resulteert in ijzersterke, naadloos afgewerkte dragende of sierstructuren die prima bestand zijn tegen weer en wind. In dit specifieke project schuilde de uitdaging voornamelijk in de bekisting. Hoewel elk onderdeel quasi identiek lijkt, zit er immers telkens een miniem verschil op de afmetingen.”

De gevels zijn opnieuw uitgerust met houten schrijnwerk.

"*" geeft vereiste velden aan

Stuur ons een bericht

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Wij gebruiken cookies. Daarmee analyseren we het gebruik van de website en verbeteren we het gebruiksgemak.

Details