Speciale technieken voor speciaal gebouw

Niet verwonderlijk dus dat ook VK Architects & Engineers een hoofdrol kreeg toebedeeld. Het multidisciplinaire ontwerp- en studiebureau was verantwoordelijk voor de speciale technieken in het gebouw, inclusief het ondergrondse depot.

De universiteitsbibliotheek en het voormalig Hoger Instituut voor de Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde van de UGent werd tussen 1937 en 1942 gebouwd. Een renovatie drong zich al langer op, maar pas in 2008 werd de knoop doorgehakt. In overleg met de Vlaams Bouwmeester werd het ontwerpteam van Robbrecht en Daem architecten voorgedragen. Zij deden op hun beurt een beroep op de expertise van een multidisciplinair team, waaronder ook Baro Architectuur en SUM Architecten (als uitvoerende architecten) en VK Architects & Engineers. “Wij kregen meteen een belangrijke missie”, vertelt Eef Mestdagh, senior project engineer M&E Engineering bij VK. “Om de toren te kunnen renoveren, moesten alle boeken immers een tijdelijk onderkomen vinden. Na een evaluatie van de conditie van de bestaande collectie in de toren werd beslist om een nieuw archief te bouwen. Het werd een ondergronds depot van drie niveaus, dat onder de vijver van de binnentuin werd aangelegd. Dit telt 40 kilometer compacte volautomatische verrolbare archiefkasten. Onze expertise werd ingeschakeld om er een klimatisatie klasse A (ASHRAE) te voorzien. Op die manier kregen de oude waardevolle boeken en manuscripten er een veilig definitief onderkomen.”

De M&E-ingenieurs (mechanical & electrical) van VK Architects & Engineers verzoenden deze belangrijke conserveringsopdracht met een gereduceerd energieverbruik. “We werkten een oplossing uit die passieve en actieve maatregelen combineert”, legt Eef Mestdagh uit. “Voor de opslag van boeken zijn een jaargemiddelde van 50 % relatieve vochtigheid en een temperatuur tussen 15 en 25 °C goede uitgangspunten. Om schade te vermijden, mogen er geen te hoge variaties op het vlak van temperatuur en relatieve vochtigheid optreden. Na analyse werd beslist om een maximale afwijking van 5 % RV en 2 °C (kortetermijnschommelingen) toe te laten. Dit realiseerden we door een homogene doorspoeling van de geklimatiseerde ventilatielucht doorheen het depot te voorzien. Bij het concept werd er ook rekening mee gehouden dat contaminatie tussen de verschillende zones uitgesloten was.”

Intussen zijn we al zes jaar verder en is de restauratie/renovatie van de Boekentoren flink opgeschoten. Vooral in fase 3 konden de ingenieurs van VK Architects & Engineers opnieuw een grote meerwaarde bieden. “Tussen 2017 en dit jaar werd het interieur van onder meer de lees- en manuscriptenzalen, de toren en de professorengang onder handen genomen”, aldus Eef Mestdagh. “Wij tekenden het concept van de technische installaties uit. Omdat de functie van de toren ongewijzigd blijft – de opslag van boeken en tijdschriften – werd klimaatklasse B vooropgesteld. In de laagbouw moesten de technieken maximaal ‘onzichtbaar’ worden gemaakt, zonder dat er werd ingeboet aan comfort en energiezuinigheid. Daarom besloten we de systemen maximaal in het vaste meubilair en de interieurcomponenten te integreren. Zo zitten de ventilatieroosters verzonken in de kastvolumes. Voor de branddetectie in de bijzondere zalen en de Belvedère kozen we voor luchtstaalname-installaties in plaats van klassieke detectoren. De radiatoren werden achter de bestaande en gerestaureerde stalen omkastingen geplaatst. In de leeszalen, bepaalde gangen en de catalogenzaal wordt de verlichting vanuit het glazen plafond voorzien. Tot slot hebben we ervoor gezorgd dat de originele Henry van de Velde-lichtarmaturen na restauratie opnieuw hun plaats konden innemen.”   

Ook in deze fase stond energiezuinigheid centraal. Daarom omvatte de oplossing van VK Architects & Engineers een buitenzonwering, verlichting met daglichtsturing, luchtgroepen met warmterecuperatie, vraaggestuurde ventilatie, free cooling … Daarnaast werd het volledige gebouw uitgerust met toegangscontrole, camerabewaking en een automatisch branddetectiesysteem met adresseerbare detectoren. In 2022 start de restauratie van de oostvleugel, waarna de westvleugel aan de beurt is. “Ook daar verwachten we een toegevoegde waarde op het vlak van speciale technieken te kunnen bieden”, besluit Eef Mestdagh. “We zijn hoe dan ook erg trots dat VK Architects & Engineers het voortouw mocht nemen in het M&E-gebeuren van dit bijzondere monument, in samenwerking met een architectenteam dat uiterst respectvol met het erfgoed omgaat. De Boekentoren is dan ook een erg mooie referentie in onze uitgebreide lijst van complexe restauraties.”