Een van de oudste en best bewaarde gildehuizen in Gent, het Huis van de Vrije Schippers op de Graslei, kreeg een herbestemming als representatiehuis voor het Gentse Havenbedrijf. De grondige renovatie moest met het grootste respect voor het architecturale erfgoed gebeuren. En dat in een buurt waar zware bouwkundige ingrepen geen evidentie zijn. Toch slaagden de architect en de aannemer glansrijk in deze aartsmoeilijke opdracht.
Het Huis van de Vrije Schippers is een van de weinige voorbeelden van Brabantse gotiek en is sinds 1943 beschermd als monument. Het maakt ook deel uit van een beschermd landschap (1952) dat in 1994 werd omgevormd tot beschermd stadsgezicht. “Een dergelijk pand herbestemmen is geen sinecure”, vertelt ir. architect Wouter Callebaut van Callebaut Architecten. “Nochtans hebben we deze opdracht met heel veel plezier aangenomen. Met dit project konden we immers bewijzen dat het mogelijk is om oude geklasseerde gebouwen om te vormen tot een hypermoderne werkplek met vergaderzalen en tentoonstellingsruimte waar duurzaamheid, herkenbaarheid en flexibiliteit centraal staan. Uiteraard met een onvoorwaardelijk respect voor de uitzonderlijke historische elementen die dit pand kenmerken.”
Een van de uitdrukkelijke wensen van de bouwheer was dat het gildehuis zijn oorspronkelijke grandeur moest terugkrijgen, want met deze nieuwe locatie gaat North Sea Port (het Gents Havenbedrijf) terug naar zijn eigen roots. “De restauratie van de historische voorgevel was dan ook een belangrijk onderdeel van de opdracht”, licht Wouter Callebaut toe. “Hoewel de dekstenen, waterlijsten en raamdorpels aangetast en verweerd waren, hebben we ze niet verwijderd. Al deze stenen zijn deels afgedekt met lood. Naar aanleiding van deze restauratie is de Balegemse groeve zelfs opnieuw in gebruik genomen, waardoor we de hele gevel – op twee beeldhouwwerken na – konden restaureren met de originele steen.”
Een andere belangrijke vereiste was dat het pand flexibele gebruiksmogelijkheden moest hebben. Daarom werd de kelder vakkundig ingericht als extra verdieping. “Achteraan hebben we een nieuwe kelder voorzien, waarin de sanitaire zones zijn ondergebracht”, aldus Wouter Callebaut. “Deze staat volledig los van het gebouw en is demonteerbaar: een illustratie van de reversibele aanpak die we hanteerden. Ook binnenin moesten de nieuwe ingrepen een minimale impact op het pand hebben. Bovendien moest de inrichting polyvalent en in de toekomst aanpasbaar zijn. Omdat de bouwheer een vergaderzaal met enige ‘ampleur’ wilde, hebben we de dubbelhoge zolderverdieping met fraaie dakconstructie heringericht. Voorts is de binnentuin uitgerust met een nieuw sober volume, dat dienstdoet als verbindingszone naar de kelder en toegang voor andersvaliden. Ook dit is demonteerbaar en onderscheidt zich op een duidelijke manier van het historische pand. Andere ingrepen waren de integratie van een lift, het verstevigen van de houten vloeren en dakkap, de plaatsing van branddeuren … Voor de verwarming kozen we een eenvoudig cascadesysteem, terwijl we in de kelder vloerverwarming hebben geïnstalleerd. Om een balans tussen (toereikende) isolatie en respect voor de bestaande bouwfysische toestand te creëren, zijn er op de zolder een sarkingdak en op de overige verdiepingen achterzetramen toegepast.”
Callebaut Architecten werd al in 2012 bij het herbestemmingsdossier betrokken. “Dat is zeker geen toeval”, vertelt Wouter Callebaut. “De restauratie en herinrichting van een dergelijk gebouw vereist immers een grondig vooronderzoek. We hebben het Huis van de Vrije Schippers volledig onder de loep genomen, onder meer via een bouwhistorisch onderzoek en een grondige analyse van de natuursteen en het schrijnwerk in de voorgevel. Maar ook een inventaris van de elementen per ruimte, een materiaal-technisch vooronderzoek en een analyse van de dragende structuur be-hoorden tot het takenpakket.”
Het moge duidelijk zijn dat niet eender welke aannemer dit project kon uitvoeren. De bouwheer moest op zoek naar een witte raaf die gespecialiseerd is in de restauratie van historische panden en vond zijn gading bij Monument Vandekerckhove uit Ingelmunster, een bedrijf dat over een belangrijke kennis van alle mogelijke technieken en uitvoeringen in dit vakgebied beschikt. “Een bijkomende troef is dat we eveneens ervaring hebben op het vlak van nieuwbouw, renovatie en stabiliteitswerken”, vertelt uitvoeringsdirecteur Andy Depreitere. “Zeker in het Huis van de Vrije Schippers was dat een troef. Hoewel we voornamelijk restauratiewerken hebben uitgevoerd, waren we ook verantwoordelijk voor de ingewikkelde nieuwbouwkelder, de stabiliteit en de verdichting van de verdiepte bestaande kelder, het versterken van de bestaande houten balken met staalplaten …”
Toch kon Monument Vandekerckhove zich in dit project voornamelijk uitleven op restauratievlak. Zo zorgden de ervaren experts voor het herstellen van de natuursteen, de beeldhouwwerken aan de voorgevel, de houten balkkoppen in de verdiepingsvloeren, de volledige kapconstructie, de dakwerken … Ze restaureerden tevens de olieverfschilderijen en sjabloonschilderwerken, de vloeren en de bestaande ramen, binnendeuren en trappen. “De restauratie van de voorgevel was zonder twijfel de grootste uitdaging”, vervolgt Andy Depreitere. “Eerst en vooral moesten we lang zoeken naar blokken Balegemse natuursteen met een perfecte kwaliteit. Daarnaast moesten we delen van de top van de gevel demonteren en heropbouwen, waarbij een erg gedetailleerde opmeting en benoeming van de herbruikbare stenen een cruciaal gegeven was. Ook de restauratie van de bestaande muurschilderijen was geen evidentie, maar gelukkig beschikken we over vakmensen met veel kennis en vooral engelengeduld. Voorts hebben de locatie op zich en de kleine raamopeningen ons wel wat kopzorgen bezorgd: het was weleens een raadsel hoe we de materialen ter plaatse konden krijgen. Gezien de uiterst beperkte ruimte hebben we zelfs besloten om de werfinrichting verticaal in een zware metaalconstructie te plaatsen. Kortom: het was een project dat niet alleen extreem vakmanschap, maar ook flink wat creativiteit en doorzettingsvermogen vereiste. Alle inspanningen hebben echter geloond, want het Huis van de Vrije Schippers is een pareltje geworden.”