“Groendaken tillen publieke ruimte letterlijk en figuurlijk naar hoger niveau”

Waarom zou een dak enkel een dak moeten zijn? Waarom zouden we er geen andere relevante functie aan geven en van de nood een deugd maken, met alle voordelen van dien? Dat waren de centrale vragen tijdens het interactieve webinar dat FOAMGLAS en Palindroom onlangs organiseerden rond ‘actieve daken’. Ook de vele mogelijkheden en troeven van groendaken kwamen uitgebreid aan bod. “Gezien de hedendaagse woondruk en de nood aan kernverdichting is een stedelijke daktuin een voor de hand liggende oplossing.”

“Actieve daken spelen een steeds belangrijkere rol bij het isoleren en invullen van gebouwen. Helaas missen veel architecten en aannemers toch nog wat kennis en ervaring om het potentieel van bepaalde daken volledig te benutten”, vertelde Frank Vanhove van FOAMGLAS toen hem gevraagd werd hoe hij op het idee kwam om een interactief webinar rond actieve daken te organiseren. Het initiatief viel in de smaak, want het webinar werd live en integraal gevolgd door 233 kijklustigen. Dat verschillende sprekers dieper ingingen op de toegevoegde waarde van groendaken – een belangrijke subcategorie van ‘actieve daken’ – en tal van inspirerende referenties aanhaalden, zal hier ongetwijfeld een rol in gespeeld hebben.

Een van die deskundige sprekers was Bert Smets van architectenbureau UAU collectiv. “We leggen in elk project de nadruk op het dak als bijkomend maaiveld om de publieke ruimte letterlijk en figuurlijk naar een hoger niveau te tillen. Zo creëren we niet enkel meerwaarde voor de gebruikers, maar ook voor de omgeving en bij uitbreiding de volledige maatschappij. Door daken op te waarderen, kan je ook ongebruikte bovenverdiepingen opnieuw activeren (bijvoorbeeld leegstand boven winkelpanden of horecagebouwen).” Een project waarin UAU collectiv de daad bij het woord voegde, is CityLoft in Hasselt. Deze voormalige stadskanker biedt plaats aan betaalbare wooneenheden in het hart van de stad. Op maaiveldniveau wordt de publieke ruimte doorgetrokken via een doorsteek. “Op het bovenste niveau hebben we een kwalitatieve collectieve daktuin gerealiseerd voor de bewoners, waar ze een aperitiefje kunnen drinken, gezellig kunnen barbecueën … Een schot in de roos! En het geeft de skyline ook meteen een groene tint. Gezien de hedendaagse woondruk, de nood aan kernverdichting en de huidige klimaatcrisis is het noodzakelijk om de natuur opnieuw de stad in te trekken. Een daktuin is in dat opzicht een voor de hand liggende oplossing.”

Ook Cuypers & Q Architecten heeft veel ervaring met groendaken en daktuinen. “We dragen de integratie van landschappelijke elementen en structuren hoog in het vaandel. En voor ons is een dak een volwaardige gebruiksruimte”, benadrukt Sofie Borré, architect en adviseur klimaatrobuust en circulair bouwen. Deze filosofie komt maximaal tot uiting in Kindercampus Theodoortje op de VUB-site in Jette, dat een kinderdagverblijf, een basisschool, kantoren en zelfs scoutslokalen herbergt. “We moesten er een niveauverschil van 10 meter overbruggen, dus elke verdieping sluit via het nodige groen aan op het maaiveld, zodat het onderscheid tussen de daken en de begane grond vervaagt. De meerkost van een groendak is relatief beperkt als het naadloos in het ontwerp geïntegreerd wordt. Helaas is het budgettaire plaatje nog vaak een knelpunt, net als veiligheid. Bij daken die toegankelijk zijn voor meer dan 49 personen zijn een tweede brandtrap en een lift vereist. Als je een dakruimte kan laten overvloeien in het maaiveld kan je deze uitdagingen echter op een slimme manier counteren. Vandaar volgende tip: beschouw het (groen)dak als een vijfde gevel, maak het toegankelijk en zorg ervoor dat het aansluit op een gebruiksruimte of de omliggende publieke ruimte.”

Kortom: als groendaken integraal deel uitmaken van het ontwerp, vormen ze zowel in functioneel als architecturaal opzicht een grote meerwaarde. Maar daar blijft het uiteraard niet bij. “Groendaken bevorderen de biodiversiteit en kunnen eveneens bijdragen tot de reductie van het ‘urban heat effect’. Zeker in combinatie met een irrigatiesysteem of als retentiedak vormen ze als het ware een natuurlijke airco die al snel enkele graden verschil maakt”, weet Bert Smets. “Bovendien kunnen groendaken ook andere woonvormen mogelijk maken, zoals cohousing of alternatieve sociale huisvesting. Moestuinen, serres, speelpleintjes …: de mogelijkheden zijn legio en de sociale cohesie vaart er wel bij”, vult Sofie Borré aan. Het laatste woord in dit artikel is aan Sally Lierman van Atelier Romain. “Als het aankomt op het benutten van het dakoppervlak, hebben ontwerpers een belangrijke verantwoordelijkheid. Er bestaan helaas veel onterechte vooroordelen over de bruikbaarheid en haalbaarheid van groendakprojecten. Zo wordt er vaak te snel geoordeeld dat een dak niet bruikbaar is. Mits enkele kleine ingrepen of wat architecturale creativiteit – bijvoorbeeld sommige delen extensief en andere delen intensief invullen – is er doorgaans wél wat mogelijk. Bouwheren met een open geest zijn dus minstens even belangrijk als visionaire architecten.”