Biofiel ontwerp: vluchtige hype of nieuw normaal?

In onze jachtige, geïndustrialiseerde samenleving is Moeder Natuur niet langer een goede buur, maar eerder een verre vriend. Nochtans was dit eeuwenlang andersom en toont menig wetenschappelijk onderzoek aan dat een sterke connectie tussen mens en natuur veel positieve (gezondheids)effecten met zich meebrengt. Om die ooit zo nauwe band in ere te herstellen, spitsen heel wat (interieur)architecten zich deze dagen toe op biofiel ontwerp, een hippe designdiscipline die steeds meer naar waarde wordt geschat. Een beknopte introductie.

Een overdosis verstedelijking, bebouwing en verharding, een steeds geïnformatiseerdere wereld en sedentairdere levensstijl, weinig animo voor natuurbehoud en -herstel in de queeste naar voortdurende economische groei …: er zijn verschillende redenen aan te halen voor het feit dat onze connectie met Moeder Natuur de voorbije jaren en decennia sterk verwaterd is. Pas sinds de coronacrisis en de bijbehorende lockdowns is er opnieuw meer interesse voor natuurbeleving. De mensheid spendeerde nog meer tijd binnen – terwijl dat gemiddelde in niet-pandemische omstandigheden al op circa 90 % van de dag ligt – en snakte letterlijk en figuurlijk naar zuurstof. Daar werden lessen uit getrokken, niet in het minst door (interieur)architecten. Zij beseften dat het dringend tijd is om de banden tussen mens en natuur opnieuw aan te halen. Of toch om de positieve fysieke, psychologische en emotionele effecten hiervan te reproduceren in woon- en werkomgevingen.

Enter ‘biofiel ontwerpen’, een neologisme dat gebaseerd is op de term ‘biofilie’ – lees: liefde voor de natuur. Het concept werd (reeds) in 1964 geïntroduceerd door de Duits-Amerikaanse sociaal psycholoog Eric Fromm en in 1984 gepopulariseerd door de Amerikaanse bioloog, natuurkundige en schrijver Edward O. Wilson, die de term definieerde in zijn boek ‘Biophilia’. Toch duurde het nog ruim veertig jaar vooraleer dit begrip algemeen ingeburgerd raakte in architectuur- en design-middens. Een biofiel ontwerp speelt optimaal in op de affiniteit die mensen voelen met de natuur, met name door deze laatte te herintroduceren in bebouwde omgevingen via slimme architectuur en een dito interieurdesign. Dit is een tweeledige oefening: enerzijds gaat het om vormen in de omgeving die de natuur rechtstreeks, onrechtstreeks of symbolisch weerspiegelen, anderzijds gaat het om de ervaring van de ruimte en diens specifieke locatie. Een eenvoudig voorbeeld is planten of waterelementen toevoegen aan een ruimte, maar het gaat uiteraard veel verder dan dat. Ook vormen, patronen, kleuren, afbeeldingen en videofragmenten kunnen de link met de natuur leggen. Daglicht en een uitzicht op de (natuurrijke) omgeving spelen eveneens een cruciale rol, net als interieurobjecten of binnenafwerking die natuurlijk aanvoelen, zoals houten meubilair, bloembakken, moswanden, aardetinten, organische vormen, tactiele materialen … Het mag duidelijk zijn: dit alles zijn geen leuke extraatjes meer, maar absolute basisvoorwaarden. Biofilie is een nieuw normaal dat steeds nadrukkelijker begint door te sijpelen naar de alledaagse ontwerppraktijk.

Je hoort het wel vaker: boswandelingen, een biodiverse tuin en planten in huis maken ons gelukkig. En dus is biofiel ontwerpen ‘the new way to go’. Maar is daar ook wetenschappelijk bewijs voor? In het boek ‘Biophilic Design’ nemen auteurs Stephen R. Kellert, Judith H. Heerwagen en Martin L. Mador verschillende studies onder de loep. Daaruit blijkt onder meer dat contact met de natuur de cognitieve functie verbetert bij taken die concentratie en geheugen vereisen en dat het de genezing en revalidatie na grote operaties bevordert. Bovendien reageert het menselijk brein functioneel op zintuigelijke patronen en elementen uit de natuur. Dat verklaart ook meteen waarom kantooromgevingen met natuurlijk licht, natuurlijke ventilatie en natuurgebonden elementen voor betere werkprestaties, minder stress en meer motivatie blijken te zorgen. Een andere interessante bevinding is dat mensen die dicht bij de natuur wonen minder gezondheids- en sociale problemen ervaren, ongeacht hun woonplaats, opleidingsniveau of inkomen. Zelfs beperkte vegetatie, zoals gras en een paar bomen, heeft al een positief effect. Een ander interessant document is het onderzoeksrapport ‘Human Spaces – The Global Impact of Biophilic Design on the Workplace’, dat onder meer aantoont dat mensen 6 % productiever kunnen werken dankzij natuurelementen in het interieur (zoals zon en groen), terwijl de creativiteit en het waargenomen welzijn met 15 % toenemen.

Kortom: de voordelen van biofiel ontwerpen zijn legio en door het algemene streven naar duurzaamheid (onder invloed van de klimaatverandering) en de aandacht voor mentaal welzijn heeft de beweging de wind in de zeilen. Dat het bij een vluchtige hype zou blijven, zou dan ook verwonderen. Dat onderstreept ook Yara Helsen van VIBE in een opiniestuk op de website Circubuild. “Ik groeide op in een wereld vol natuurlijke ervaringen en verhuisde na mijn studentenjaren naar de stad, maar al eisten de voortdurende drukte, de constante beweging en het lawaai hun tol. Ik verlangde naar de rust en de sereniteit die ik als kind ervoer in de armen van de natuur. Zo ontdekte ik ‘biophilic design’: een concept dat de essentie van mijn ervaringen weergeeft en het combineert met moderne architectuur en interieurontwerp. De voordelen hiervan zijn niet te onderschatten. Ik ervaar persoonlijk hoe de aanwezigheid van groen en natuurlijke texturen mijn gemoedstoestand positief beïnvloeden. Mijn dagelijkse leven is opnieuw in balans en mijn creativiteit krijgt ruimte om te floreren. Niet alleen op persoonlijk vlak zijn we gebaat met biofiel ontwerpen, het biedt ook voordelen voor bedrijven, scholen en organisaties. In een verstedelijkte wereld is het van vitaal belang dat we onze band met de natuur versterken. Biophilic design is een dubbele investering: in duurzaamheid én in ons eigen welzijn.”