“Om de klimaatdoelstellingen te halen hebben we doortastendere maatregelen nodig”

Van een beter vergunningsbeleid tot meer bescherming van de consument, de Belgische architectenorganisaties roepen in een gezamenlijk actieplan op tot meer doortastende maatregelen om de ruimtelijke ontwikkeling en het bestaande gebouwenpatrimonium aan een hoog tempo te kunnen verduurzamen. “De urgentie van de klimaatdoelstellingen vereist dat we eensgezind handelen”, zo klinkt het bij de Belgische architectenorganisaties.  

Met het oog op de komende regionale en federale verkiezingen, hebben de Belgische architecten organisaties en Orden de krachten gebundeld en voor het eerst een gezamenlijk actieplan opgesteld. Daarin formuleren ze concrete oplossingen voor een duurzamere leefomgeving. “We vragen de overheden in ons land – zowel federaal, regionaal als lokaal – om maatregelen te nemen die een hoogwaardige en kwalitatieve architectuur en leefomgeving voor iedereen mogelijk maken. Ons doel is verduurzaming te stimuleren en de levenskwaliteit te bevorderen door in elk ruimtelijk en stedelijk ontwerp mens en natuur als uitgangspunt te nemen”, klinkt het Jos Leyssens (Orde van Architecten). 

Oplopende kosten, stijgende rentes en problemen in het vergunningenbeleid: bouwen en verbouwen is de jongste tijd alsmaar uitdagender geworden en dat terwijl er versneld in ons gebouwenpatrimonium zou moeten worden geïnvesteerd. Bestaande gebouwen moeten verduurzamen en er is een hoge nood aan klimaatneutrale nieuwbouw. In die transitie spelen architecten een cruciale rol als innovator, partner en raadgever. Helaas botsen zij voortdurend op uitdagingen en moeilijkheden die vermeden zouden kunnen worden.

De Belgische architectenorganisaties werkten daarom verschillende voorstellen uit, zowel op federaal vlak (Orde van Architecten, NAV, G30 en FAB) als op het gewestelijke niveau (Orde van Architecten, NAV en BVA). Het actieplan sluit ook aan bij het New European Bauhaus initiatief, dat de Green Deal van de Europese Commissie concreet wil maken in creatieve projecten voor een aantrekkelijke,duurzame en inclusieve leefomgeving.

Ze schuiven deze vijf concrete maatregelen naar voor:

Het actieplan wil ook meer bescherming voor de consument. “Wie vandaag enkel een beroep doet op een aannemer voor zijn project, kan die aannemer alleen maar aansprakelijk stellen voor eventuele opgelopen bouwschade. En dat terwijl architecten verplicht zijn om voor alle fases van alle projecten een aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten. Een evenwichtiger verdeling van de verantwoordelijkheden dringt zich op, in de eerste plaats om de consument te beschermen. Bovendien is er nood aan een platform waarop consumenten kunnen controleren of een aannemer geregistreerd, verzekerd en bevoegd is om zijn diensten uit te voeren”, klinkt het bij Dag Boutsen (Orde van Architecten). 

Om de klimaatdoelstellingen te halen moet iedereen inspanningen leveren en moet de consument verder aangespoord worden om zijn woning duurzaam te renoveren. De Belgische architectenorganisaties stellen vast dat de huidige btw-tarieven voor bouwen en verbouwen niet afgestemd op de maatschappelijke noden, en dus een remmend effect hebben. 

“Het onderscheid tussen sloop en heropbouw enerzijds en renovatie anderzijds is bijvoorbeeld een puur fiscaal-juridische constructie dat circulair bouwen slechts ten dele bevordert. Zo valt de luxueuze afwerking van een gerenoveerd appartement onder het verlaagd btw-tarief en het advies van een architect en EPB-verslaggever voor de renovatie van een rijhuis niet. Daarnaast zijn de regels nodeloos complex, wat leidt tot onduidelijkheid, grijze zones en rechtsonzekerheid”, zegt Steven Lannoo (NAV). 

De Belgische architecten pleiten daarom voor een grondige btw-hervorming. “Heropbouw- en renovatieprojecten moeten op dezelfde manier worden belast en ook het verschil tussen de btw op werkzaamheden (6%) en de btw op diensten (21%) moet op de schop. Geen zoveelste knip- en plakingrepen dus meer. Die voegen extra complexiteit toe en staan de verduurzaming van ons patrimonium alleen maar in de weg.”

Ook dringt een betere organisatie van de aanbestedingsprocedures zich op. Dat is een van de hefbomen waarmee overheden bouwprocedures kunnen versnellen. “Bij de meeste overheidsopdrachten wordt al in de aanbestedingsfase gevraagd om een ontwerp te maken, waardoor architecten 15 tot 20% van de totale opdracht moeten uitvoeren nog voor ze is toegekend. Grijpen ze ernaast, dan hebben ze al die kosten voor niets gemaakt. Dat is niet alleen tijdrovend en duur, het leidt vaak ook niet tot het beste ontwerp want er is in die aanvangsfase nauwelijks interactie mogelijk tussen architecten en opdrachtgevers”, legt Dirk D’herde (G30) uit.

Aanbestedingsprocedures zouden zich daarom niet enkel mogen richten op het ontwerp, maar ook op de ontwerpers. “En als er toch een ontwerp wordt gevraagd, moet daar een correcte vergoeding tegenover staan: 80% van de gemaakte kosten. Daarnaast moet de verwachte output begrensd worden door de verwachtingen in de aanbestedingsprocedure scherp te stellen.”

De Belgische architecten breken daarnaast een lans voor meer innovatie. Op uitdagingen zoals de bouwshift, ruimtelijke verdichting, kernversterking en de noodzaak om gebouwen energie-efficiënter te maken kunnen we niet het beste antwoord bieden als we op de platgetreden paden blijven. “Daarom zouden de overheden veel meer moeten investeren in ontwerpend onderzoek en sectoroverschrijdende experimenten, met ook een regel- en wetgeving die dat mogelijk maken. Als sector willen we alle instellingen alvast de hand reiken en stellen we graag onze kennis en expertise ter beschikking om oplossingen te zoeken voor een duurzamere en inclusievere leefomgeving”, aldus Olivier Bastin (FAB). 

Last but not least blijft ook het probleem van de trage vergunningsverlening. Het vergunningsproces loopt vandaag dermate inefficiënt en traag dat investeerders twijfelen of ze nog wel projecten willen opzetten in België. Dat moet anders en daarin zien de architectenorganisaties een grote rol weggelegd voor de regionale en zelfs lokale overheden. “Door steden en gemeenten te verplichten een duidelijke ruimtelijke visie te ontwikkelen en meer mogelijkheden tot verdichting te creëren kan de stijgende vraag naar bebouwde functies worden opgevangen met een zo beperkt mogelijke impact op het ruimtegebruik”, zegt Jos Leyssens (Orde van Architecten). 

Daarnaast zou de overheid lokale omgevingsdiensten beter kunnen ondersteunen en ontlasten. “De ‘Handreiking Vooroverleg’, die tips bevat om sneller een omgevingsvergunning te bekomen, is alvast een stap in de goede richting, maar moet na enkele jaren ook bijgestuurd durven worden. “We willen ook toegang tot het Vlaams Vastgoedinformatieplatform, want daar staat heel wat informatie die ook voor ons relevant is.”