Herbestemmingsprojecten in heel Vlaanderen – dikwijls gered van de sloophamer – zetten de deuren open voor grote publiek

Een kerk die niet werd afgebroken, maar is omgetoverd tot een sprookjesachtige eventlocatie. Een gerechtsgebouw dat niet met de grond gelijk werd gemaakt, maar een nieuwe invulling als gezondheidscentrum kreeg. Of een klooster, station of militaire kazerne die van de sloop gered werden en nu nog wachten op slimme ideeën voor een nieuwe bestemming. In heel Vlaanderen worden op zondag 12 mei tientallen herbestemmingsprojecten opengesteld voor het grote publiek. “Herbestemmingsdag” moet voortaan dé spreekwoordelijke tegenhanger worden van nieuwbouwzondag, en lijkt nu al een succes te worden. “Duizenden projecten kunnen en moeten in Vlaanderen nog herbestemd worden. Mensen moeten deze vaak verborgen parels alleen beter leren kennen en dan zullen ze vanzelf zien hoe gigantisch de meerwaarde is”, aldus de initiatiefnemers.

Alleen al als het over kerken gaat, zijn er in Vlaanderen zo’n 350 gebouwen die op dit moment onder de loep genomen worden om te herbestemmen. Eenzelfde golf zien we bv. ook voor de vele leegstaande kantoorgebouwen: twee derde van die bedrijfspanden in Brussel werden recent – of worden binnenkort – omgebouwd tot woningen. Met andere woorden: herbestemmen is stilaan hot aan het worden.

Al is het lang nog niet gekend genoeg. En precies dat wil Herbestemmingsdag aanpakken. “Dat is ook broodnodig”, zo zeggen Pieter Verfaillie en Ruben Willaert, de twee initiatiefnemers die de eerste editie lanceren. Beiden zijn ze gereputeerde herbestemmers, met een achtergrond als architect en erfgoed-expert, en polsten ze de voorbije twee jaar in de ruime sector of het zinvol was om herbestemmingsprojecten méér aandacht te geven. De beslissing was naar verluidt bijzonder snel genomen, niet in het minst omwille van het grote enthousiasme vanuit de sector.

De eerste editie van Herbestemmingsdag gaat door op zondag 12 mei, en telt nu al meer dan 25 projecten, verspreid over heel Vlaanderen.

“Er is een hoge nood om de maatschappij, de economie en het milieu terug in balans te brengen. En dat doen we niet door te blijven herhalen wat we de afgelopen decennia deden. Een omschakeling in ons denken en doen is aan de gang en ‘herbestemmen’ lijkt de gemene deler die alles kan samenbrengen op weg naar een duurzamere toekomst”, zegt Pieter Verfaillie. “Mensen moeten weten dat onze regio al vlug duizenden projecten telt die misschien vandaag geen zinvolle functie meer hebben, maar wel een bepaalde emotie of erfgoedwaarde oproepen en dus niet kost wat kost met de grond gelijk moeten worden gemaakt. Meer nog: experten horen graag de visie van buurtbewoners over wat ze verwachten van zo’n te herbestemmen projecten.”

Herbestemmingsdag mag gerust de tegenhanger van nieuwbouwzondag genoemd worden, zo luidt het. Dit jaar ligt de focus vooral op vastgoedprojecten, volgend jaar zal dit ook uitgebreid worden richting andere sectoren zoals de textiel- of IT-industrie waar herbestemmen en circulariteit eveneens aan belangstelling winnen.

“Als het over vastgoed gaat, hebben we nog steeds de neiging om generatie na generatie hele gebouwen af te breken omdat we denken dat we het vandaag beter gaan doen. Gebouwen moeten steeds meer voldoen aan een resem van regels en dat lijkt al te vaak onbegonnen werk in bestaande gebouwen. Maar dat is natuurlijk niet altijd zo”, aldus Ruben Willaert. “Bij herbestemming zijn er vaak heel wat hinderpalen, zoals bepaalde restricties qua regelgeving, lange procedures, of budgettaire onzekerheid. Maar we mogen niet uit het oog verliezen dat de tijd van constant nieuwe open ruimte aan te snijden voorbij is.”

Herbestemmingsdag wil mensen voornamelijk inspireren en betrokkenheid creëren. Want heel wat ideeën rond invulling komen volgens de initiatiefnemers vaak van buurtbewoners. Niet toevallig kan het nieuwe initiatief dan ook op ruime bijval rekenen, gaande van investeringsmaatschappijen over architecten en overheden, kerkfabrieken en kloosterordes tot co-housers die hun deuren wagenwijd openzetten.

“In ieders buurt vind je wel herbestemmingsprojecten die al in uitvoering zijn of wachten om uitgevoerd te worden. Alleen ziet niet iedereen dat altijd. Hier willen we iets aan doen, door ze te traceren en er gebundeld de aandacht op te vestigen. Telkens opnieuw, jaar na jaar. We beginnen hier in Vlaanderen en dromen ervan uit te deinen naar andere landen, want dat is nodig.”

Eén van de grote trekkers op 12 mei wordt de kloostersite Mariadal in het Vlaams-Brabantse Hoegaarden, een omwalde site met een rijke geschiedenis die teruggaat tot 1450 en waar samen met de laatste zusters een herbestemmingstraject wordt opgezet. Op Herbestemmingsdag gaan de deuren van dit indrukwekkende project voor het eerst open.

Even opmerkelijk is een iconische gebouw uit 1981 op de Goossensvest in Tienen met een opvallend gekartelde dakvorm. Het gebouw deed jarenlang dienst als vredegerecht, maar krijgt voortaan een nieuwe bestemming als wijkgezondheidscentrum, waar onder het motto “Recht op Zorg” eerstelijnszorg wordt aangeboden. 

En dan, crème de la crème: de Nationale Bank in Antwerpen, een van de meest monumentale gebouwen van Vlaanderen, zwiert de deuren op. De site, die zelden publiek toegankelijk is, wordt herbestemd tot een prachtige kantoorlocatie. Andere eye-catcher van Herbestemmingsdag is De Waterhond, een 16^e eeuwse kapel in Sint-Truiden die eveneens werd omgebouwd tot een a-typische kantoorruimte.

Hieronder vind je een aantal prominente projecten in de verschillende Vlaamse provincies. Ook op de website www.herbestemmingsdag.be vind je meer info van de diverse regionale projecten die de deuren openzetten.