Genereuze verdichting in de stadskern

Complexe, op het eerste gezicht onmogelijke legpuzzels zijn ontwerpers op het lijf geschreven. In de Brugse binnenstad werd een stadskanker midden in  een bouwblok getransformeerd tot een autovrij geheel, bestaande uit een cohousingproject van 27 gestapelde woningen, een binnentuin, tien koopwoningen voor een private ontwikkelaar, een ondergrondse parking voor veertig wagens en een klein stadspark. De oordeelkundig uitgevoerde baksteengevels en de inplanting van de hellende daken boetseren een coherent beeld waarbinnen elke woning een subtiele individualiteit tentoonspreidt.

De site omvatte centraal een oude villa, weinig vakkundig opgedeeld in een viertal appartementen, omringd door een chaotische wirwar van garages, koterijen en een verwilderd stuk groen dat in een ver verleden dienstdeed als bleekweide. De cohousinggroep Stoer Huus, vernoemd naar het Deense Store Hus voor ‘groot huis’, organiseerde in 2014 een beperkte architectuurwedstrijd om er minstens twintig woonunits te realiseren. Laureaat werd ampe.trybou architecten.

Architect Frederiek Ampe: “Bovenaan het programma van eisen van de cohousinggroep, die op dat ogenblik een tiental personen of gezinnen telde, stond functionaliteit voor een grote diversiteit aan bewoners: jong, oud, alleenstaanden, grote gezinnen, mensen met een beperking. Rekening houdend met alle randvoorwaarden kwamen wij uiteindelijk tot een nieuwbouwconcept met 27 gestapelde woningen in uiteenlopende formaten, van een kleine eenheid voor een alleenstaande tot een woning met vier slaapkamers. Elke unit laat toe om onafhankelijk te functioneren en beschikt over een eigen tuin of terras en een individuele voordeur. Daarnaast verbouwden we de oude villa tot een collectieve plek met een grote keuken, een dito leefruimte voor familie- en andere feesten, een atelier, drie logeerkamers en een gedeelde wasplaats met toestellen. Tot slot is er ook een gezamenlijke centrale binnentuin aangelegd.”

Daarmee was het verhaal verre van afgerond. Tijdens de besprekingen kwam de eigenaar van het aangrenzende terrein in beeld, een ontwikkelaar. Die wou al langer een project op poten zetten, maar slaagde daar vooralsnog niet in. Beide partijen sloegen de handen in elkaar en losten, actief ondersteund door de stad, het vraagstuk van de ontsluiting en het parkeren op. Frederiek Ampe: “Voor de hulpdiensten is het binnenblok bereikbaar via de projectgrond, waar tien nieuwe koopwoningen werden gebouwd. Alle bewoners kunnen met hun wagen terecht in een ondergrondse parking op het cohousingperceel. De ingang van deze parking is toegankelijk via een bovengrondse stedelijke parking in het bovenliggende bouwblok. De verwilderde bleekweide van
40 are werd overgedragen aan de stad die er, met een minimum aan ingrepen om het historische karakter te vrijwaren en de beleving te optimaliseren, een buurtpark van maakt, dat via een doorsteek voor iedereen toegankelijk is. Door de inplanting van de ondergrondse parking konden we het bouwblok en het park compleet autovrij houden. Hoewel het om een serieuze verdichting in de stadskern gaat, wat nodig was om het project financieel mogelijk te maken, konden we door het binnenblok open te maken tegelijkertijd publiek groen teruggeven aan de gemeenschap.”

De architectuur vormt een hoofdstuk op zich. Frederiek Ampe: “We hebben gekozen voor baksteenmetselwerk, omdat je daar heel genuanceerd mee kunt omspringen. De basis is de strengperssteen Linnaeus Betula, die de voorkeur kreeg vanwege zijn strakke en maatvaste karakter. Wel hebben we de achterkant als zichtzijde genomen omdat je daarop nog de sporen van het productieproces bemerkt, wat een heel natuurlijk aspect oplevert. In het cohousingproject is de Terca gevelsteen op 27 verschillende manieren verwerkt: stapelverband, halfsteensverband, langsteensverband, dubbel stapelverband, klassiek metselwerk, dunmortel, uitpuilende voegen, vol en zat gemetseld … Daardoor krijgen de verschillende units een eigen geveltaal en ontstaat er een subtiel evenwicht tussen collectiviteit en individualiteit. Als je op de site toekomt, overheerst het duidelijk leesbare, collectieve beeld. Maar zodra je inzoomt, voel je aan dat elke woning net iets anders is. De profielen in gegalvaniseerd staal en de balken en kolommen in zichtbeton, die overal in het parement terugkeren, versterken die individualiteit met hun sterke lijnwerking. Voor de terrassen en de overkragende delen hebben zij een structurele functie, elders hebben we ze esthetisch ingezet.”

De hellende daken werden met de nok dwars geplaatst. Een bewuste ingreep, aldus de architect. “Ondanks het ruime programma streefden we naar een zekere luchtigheid en kleinschaligheid. De volumetrie verwijst ook naar de typisch stedelijke typologie, waarbij de dwarse plaatsing van de dakvlakken het ritme dirigeert en een kleinschalig effect sorteert. De dakbedekking in Madura Natuurrood-kleipannen van Koramic sluit aan bij het materiaal en de tint van de gevelsteen.”

Voor het architectenbureau was het een uitermate boeiend traject, zegt Frederiek Ampe. “De cohousinggroep, een diverse groep van ambitieuze mensen met in het begin zelfs geen juridische band, had geen enkele ervaring als ontwikkelaar, wat op zich al een uitzonderlijk gegeven vormde. Daar kwam de samenwerking met de ontwikkelaar en de lokale overheid bovenop, partijen die toch elk hun eigen logica hanteren. Naast onze klassieke rol als ontwerper waren wij in dit project samen met projectadviseur Carl Lambrecht dan ook inhoudelijk regisseur van het hele gebeuren. Bovendien moesten we in de cohousinggroep de hele tijd het evenwicht bewaken tussen de individuele en de collectieve belangen. De diversiteit aan deelnemers en dus ook aan beschikbaar budget maakte dat er niet eenvoudiger op. Om het nog complexer te maken, speelde dit alles zich af midden in een bouwblok in de historische stadskern, met randvoorwaarden van externe partijen zoals de brandweer, UNESCO, de erfgoeddienst en aanpalende eigenaars. Een verregaand wederzijds vertrouwen was noodzakelijk om dit alles tot een goed einde te brengen in een relatief korte periode: vergunning in 2016, start van de werken in 2017 en ingebruikname in 2019. Het resultaat is een genereus project waarin het geheel uiteindelijk veel meer geworden is dan de som der delen.”