Eigentijdse bouwformule voor ziekenhuis van de toekomst

Met zijn markante architectuur drukt het rijzige complex nu al zijn stempel op de Antwerpse skyline. ZNA Cadix wordt gerealiseerd via de DBM-formule, waardoor de bouwheer het project meteen kon koppelen aan de realisatie van twee nieuwe torens, een zorgboulevard en een gemeenschappelijke ondergrondse parking.

ZNA Cadix wordt gerealiseerd door een THV van BAM Interbuild en MBG, naar een ontwerp van VK Architects & Engineers en Robbrecht en Daem architecten. De diverse partners sleepten de opdracht in de wacht via een architectuurwedstrijd. “We realiseren dit project aan de hand van een DBM-formule (Design, Build & Maintenance)”, vertelt Frank De Brabandere, projectdirecteur bij BAM Interbuild. “Het komt erop neer dat de bouwpartners het ziekenhuisnetwerk ontzorgen van alles wat niet met diens corebusiness – lees: gezondheidszorg – te maken heeft. Doordat ze later – in dit geval gedurende twintig jaar, via BAM fm – ook moeten instaan voor het onderhoud, zullen ze meer dan in een traditionele formule aandacht hebben voor de keuze van degelijke bouwmaterialen en technieken. En zullen ze dus niet zomaar voor de goedkoopste varianten te opteren.”    

Een ander voordeel van de gekozen formule is de soepelheid op termijn. “De behoeften van een ziekenhuis kunnen in de loop van enkele jaren snel evolueren. Met een traditionele aanbesteding en lastenboek zouden kleine aanpassingen en onderhoudsingrepen veel papierwerk en onderhandelingen vergen. Nu volstaat eenvoudig overleg.”

Het terrein van de kersverse ziekenhuiscampus is dat van het vroegere goederenspoorstation, dat aansloot op het oude deel van de Antwerpse haven. “ZNA eiste dat de partners ook de grond zouden aanbrengen. Zo kwam grondeigenaar Eurostation (NMBS) in het verhaal terecht en is de officiële bouwheer K.Eur Development, een consortium dat bestaat uit vastgoedontwikkelaar Kairos – een van de ‘operating companies’ van BAM in België – en Eurostation.”    

Dankzij de bouwformule kon K.Eur Development het project bundelen met de ontwikkeling van twee nieuwe torens en een ‘zorgboulevard,’ die met het ziekenhuis de ondergrondse parking delen als gemeenschappelijke sokkel. De zorgboulevard is een soort ‘mall’ met zorggerelateerde winkels en diensten. De torens zijn samen goed voor 152 appartementen, een hotel met 133 kamers en 5.400 m² kantoorruimte. De parking telt 932 plaatsen, waarvan vierhonderd voor het ziekenhuispersoneel, driehonderd voor de woontorens en de rest voor bezoekers van het ziekenhuis en voor de buurt. ZNA zal voor de exploitatie van een deel van de parking een beroep doen op een externe uitbater. 

ZNA Cadix zal – exclusief parking – ongeveer 65.000 m² groot zijn en over een eigen spoeddienst, intensieve zorg, brandwondencentrum, hospitalisatieafdelingen, dagziekenhuis en polikliniek beschikken.

Door de ligging langs belangrijke routes, in een omgeving in volle herontwikkeling, drukt dit ziekenhuis nu al zijn stempel op het stadsbeeld. Daarom hechtte ZNA – in samenspraak met de stadsbouwmeester – veel belang aan de architectuur. Maar omdat de noden van ziekenhuizen tegenwoordig snel veranderen, moet het gebouw ook flexibel aanpasbaar zijn. “Op het scharnierpunt tussen het park, de waterpartijen van de oude haven en de stedelijke bebouwing geniet de site van ZNA Cadix van alle bijbehorende ruimtelijke kwaliteiten. De beperkte beschikbare grondoppervlakte maakte het noodzakelijk om in de hoogte te bouwen – tot negentien verdiepingen! Om het publieke domein maximaal te vrijwaren van gemotoriseerd verkeer wordt zowel het personen- en het logistieke transport als het ambulance-vervoer ondergronds georganiseerd.”

Het gebouw krijgt een duidelijk leesbare opbouw. Het lagere volume, van het gelijkvloers tot niveau +7, wordt op de begane grond horizontaal doorsneden door de zorgboulevard. Aan elke zijde van de zorgboulevard bevindt zich een toegang tot het ziekenhuis. De positionering van het onthaal op dit niveau maakt de verweving van het ziekenhuis met de stad compleet. Een monumentale wenteltrap brengt bezoekers via het atrium naar de derde verdieping, waar zich een bezoekersrestaurant en een publiek toegankelijk terras bevinden.    

De panoramaverdieping is deels overdekt en fungeert als belangrijkste buitenruimte van het ziekenhuis. “Ook de ondergrondse ruimte moet een aangename omgeving worden. Ze wordt doorsneden met verdiepte patiotuinen, die licht en lucht toelaten in de logistieke zones en spoedfuncties”, merkt De Brabandere op.

Het eigenlijke ziekenhuis begint op niveau +1, met uitzondering van de spoedafdeling en de logistiek op niveau -1 en het onthaal op de begane grond. Het wordt opgedeeld in kritische diensten (medische beeldvorming, operatiekwartier, intensieve zorgen en brandwondencentrum) en niet-kritische diensten (dagziekenhuis, verpleegafdelingen, polikliniek).

De niveaus +8 tot +11 huisvesten klassieke verpleegeenheden met patiëntenkamers. Helemaal bovenaan worden de administratieve diensten ingeplant. Het compacte gebouw heeft een kleine voetafdruk en beperkt de loopafstanden binnen de afdelingen. Tegelijk is de verticale circulatie doordacht ontwikkeld, met afzonderlijke liften voor de prioritaire medische diensten, beddentransport en logistiek.    

De gevels worden volledig bekleed met speciaal voor dit gebouw ontwikkelde keramische tegels in lichte groene en blauwe tinten. “Het gebruik van waterige kleuren zal de integratie in de context van havengebouwen en dokken bevorderen.” Een ritmiek van ramen in donkergroen gelakt aluminium vormt de overgang tussen de buiten- en de binnenruimte. De open, profielvrije hoek laat ramen uitkijken over het stedelijk landschap. Aan de binnenzijde creëert een verspringing van de glasvlakken ruimte voor een zitbank. De frames springen 10 cm uit het gevelvlak en zorgen zo voor extra dieptewerking. “Sommige gevelvlakken zijn opgevat als gordijngevels en krijgen een afwijkende, meer kristallijne uitdrukking, gerelateerd aan de specifieke achterliggende functies of de nabije buitenruimtes.” De daken worden aangelegd als extensieve groendaken, die zowel bijdragen aan de regenwaterhuishouding als het visuele comfort van de kamers die erop uitkijken. In de patio’s worden intensieve daktuinen aangelegd, met een verschillende sfeer per patio, waaronder één waterpatio.”

Ook de omgevingsaanleg wordt grondig aangepakt. De stad Antwerpen legt er een nieuw plein aan, tussen het ziekenhuis en het Kempisch Dok. Er komen een tram- en bushalte, een fietspad, een fietsenstalling en een ‘velo-station’ voor fietsdelen. Ook de inritten tot de parking, de spoeddienst en de logistieke zone worden geïntegreerd in een originele groenaanleg.    

ZNA

De groep ZNA omvat drie algemene en zes gespecialiseerde ziekenhuizen, zeven dagcentra en een woonzorgcentrum. Als grootste gezondheidszorgorganisatie van België stelt ze goed zesduizend mensen tewerk. Haar voorgeschiedenis gaat terug tot diep in de middeleeuwen. Later ressorteerden de organisaties van de groep onder het Antwerpse OCMW. Begin deze eeuw leidde een verzelfstandiging tot de oprichting van ZNA. Het nieuwe ziekenhuis, ZNA Cadix, wordt het eerste eigen gebouw. Oorspronkelijk moest de nieuwbouw vooral het negentiende-eeuwse Stuivenbergziekenhuis in de binnenstad vervangen. De algemene evolutie naar kortere verblijfsperiodes maakte het zinvoller om ook ZNA Sint-Erasmus, nu in Borgerhout-Zuid, over te brengen naar de nieuwe site.

Arte-Floor – Vloeren in marmercomposiet

Net als eerder in de Koningin Elisabethzaal plaatst Arte-Floor (Scherpenheuvel) in de inkomhal van ZNA Cadix de vloeren van de monumentale wenteltrap in marmercomposiet. “Een zeer delicaat en moeilijk werk, dat bovendien een specifieke ervaring vergt”, getuigt zaakvoerder Johan Cartenstart. “We bevloeren ook de publieke ruimtes in marmercomposiet. Dergelijke tegels zijn zeer geschikt voor zwaar beloop. De werken zijn onlangs gestart en zullen ongeveer drie maanden duren. Aannemer Interbuild heeft al meermaals een beroep op ons gedaan. Zoals voor het Antwerpse Havenhuis, de nieuwbouwcampus van de AP Hogeschool en diverse luxueuze woongebouwen in de wijk Nieuw Zuid. Zulke projecten zijn stuk voor stuk mooie referenties, die ons bedrijf de nodige uitstraling geven.”

Arte-Floor telt 110 medewerkers, verdeeld over de vestigingen in Paal (Beringen) en Scherpenheuvel. Ze zijn gespecialiseerd in het plaatsen van parket, laminaat, natuursteen en keramische tegels. “We volgen de laatste tendensen op het vlak van harde vloerbekleding”, aldus de zaakvoerder. “We werken hiervoor samen met enkele topfabrikanten van internationaal niveau en interieurarchitecten.” Arte-Floor verstrekt ook advies over het onderhoud van parket- en andere vloeren.

FDS – Mobiele akoestische wanden

FDS (Drongen) plaatst drie mobiele akoestische wanden in ZNA Cadix. “De architect selecteerde hiervoor het type Sonico 110 van Espero”, legt projectmanager Mathias Pauwels uit. “Die hebben een akoestische isolatiewaarde van 52 dB, wat behoorlijk hoog is. De profielen die de wandpanelen dragen zijn onzichtbaar. Dit bezorgt ze een strak uitzicht, een eigenschap die ze erg populair maakt bij architecten. Ze zijn afgewerkt met HPL, in de tint Formica Aquamarine. We hebben de nodige rails al gemonteerd, zodat het vals plafond kan worden afgewerkt. De installatie van de wandpanelen zelf vindt in het eerste kwartaal van 2021 plaats. Ik schat dat onze man ter plaatse die klus binnen de twee werkdagen zal kunnen klaren. Het aanbrengen van de rails nam wat meer tijd in beslag.”

FDS telt achttien medewerkers. Het bedrijf maakt sinds 2008 deel uit van de groep Espero. Mathias Pauwels onderstreept dat het productieproces van Espero voor deze panelen het bronzen Cradle to Cradle-certificaat behaalde. “We stellen vast dat deze certificatie almaar meer vereist is bij Europese en Amerikaanse bouwprojecten. Hoofdaannemer Interbuild werkt intussen al jarenlang met ons samen. Zo bestelde het 37 mobiele wanden voor het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Evere.” Naast mobiele akoestische wanden legt FDS zich toe op het plaatsen van volautomatische mobiele akoestische wanden (Skyfold), sanitaire tussenwanden en binnen- en buitenzonweringen.

Stone – Groene terrazzotegels

ZNA Cadix is een ziekenhuis met kleur. Pittige details in groen- en blauwtinten bieden troost in een omgeving waar niemand graag vertoeft. Zelfs de vloer doet zijn duit in het zakje. Circa 2.400 m² grond-oppervlakte werd bekleed met groene terrazzotegels. Hiervoor deed de bouwheer een beroep op Stone, dé Belgische expert in tegels en plaatmateriaal in terrazzo, natuursteen en keramiek. “Om een tijdloze uitstraling te verkrijgen, werd een eerder traditioneel formaat van 30x30x3 cm gekozen”, vertelt sales manager Kristof T’Sjoen. “Interessant is dat ook de grote centrale spiltrap is afgewerkt met deze tegels. Hiermee hebben we er alweer een mooie eyecatcher bij als referentie, en dat opnieuw in de zorgsector, waarvoor we de laatste jaren heel wat projecten mochten realiseren. Denk maar aan het Imeldaziekenhuis in Bonheiden, AZ Sint-Maarten in Mechelen, AZ Jan Palfijn in Gent, GHdC in Charleroi … Stuk voor stuk dossiers waarin wij toegevoegde waarde konden leveren door maatwerk en tegels op elkaar af te stemmen.” 

J. Hermans & Co – Vliesgevels en aluminium ramen, deuren en roosters

De inbreng van J. Hermans & Co (Tienen) was erg bepalend voor het buitenuitzicht van ZNA Cadix. “We leverden en plaatsten circa 8.074 m² vliesgevelsystemen, aluminium ramen met een totale oppervlakte van bijna 7.000 m² en circa 940 m² aluminium roostersystemen”, verklaart projectleider Marc Velleman. “Verder waren we verantwoordelijk voor de brandwerende aluminium raam- en deursystemen.” 

Voor een groot deel van de gevels zijn oplossingen op maat uitgetekend, gebaseerd op het CW 50-gevelsysteem van Reynaers Aluminium. “Er zijn ook diverse combinaties van staal en aluminium ontworpen om de zeer hoge gevels samen te stellen met een smal profiel, dat aan de binnenzijde een aanzichtbreedte van slechts 20 mm heeft.”

“Klassieke gordijngevels – structurele en andere façades – zijn onze specialiteit. In ZNA Cadix hebben we ook voor het eerst gewerkt met geprefabriceerde raamelementen in beton. We lieten de beglazing in de betonfabriek inbouwen in de prefabbetonelementen en monteerden ze vervolgens per betongeheel op de werf. Daarnaast zijn we gespecialiseerd in de levering en plaatsing van de lichtdoorlatende muur- en/of dakpanelen van Kalwall. Bovendien treden we in België op als verdeler van de Svalson-guillotineramen.

Familiebedrijf J. Hermans & Co bestaat al sinds 1921 en telt momenteel 33 medewerkers. Op dit moment is het ook aan de slag in onder meer het Stedelijk Administratief Centrum van Beringen, het Waals Parlement in Namen en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen in Edegem.

Transportbeton De Beuckelaer – Stortklaar beton

Transportbeton De Beuckelaer (Schoten/Boom) produceerde, leverde en verpompte circa 25.000 m³ stortklaar beton voor ZNA Cadix. “Het
grootste deel van de leveringen bestond uit vrij traditioneel stortklaar beton, in uiteenlopende sterkteklasses tot maximum C50/60”, vertelt algemeen directeur Emile Vertongen. “We hebben ons zelfverdichtend beton (ZVB) geleverd om er een monumentale draaitrap mee te maken.”

ZVB is al jaren een van dé troeven van Transportbeton De Beuckelaer. “We blijven dit product steeds verder ontwikkelen, in functie van de grondstoffen die beschikbaar zijn. Een van onze eerste realisaties in ZVB was een aula in de Permekebibliotheek in Antwerpen, maar de meest in het oog springende referentie is en blijft de witte betonconstructie van het Antwerpse Havenhuis.”

“Van september 2016 tot eind 2020 zullen we uiteindelijk zowat drieduizend vrachten naar de werf van ZNA Cadix vervoerd hebben. Door de mobiliteitsproblemen ten gevolge van de heraanleg van de Antwerpse Leien en het plaatsgebrek op en rond de bouwplaats was dit een forse uitdaging voor onze planners en mixerbestuurders. Ik wil onderstrepen dat ze het, mede dankzij de goede samenwerking met THV BAM Interbuild – MBG, schitterend gedaan hebben.”

V&S – Wandbeschermingsplaten

In elk ziekenhuis is er niet alleen intensief verkeer met ziekenhuisbedden, maar ook met andere mobiele hulpmiddelen. Daarbij krijgen zowel de deuren en deurstijlen als de wanden regelmatig een flinke aanrijding te verduren. ZNA Cadix was dan ook vragende partij voor bekledingsmateriaal dat tegen een stootje kan. Daarvoor schakelde het V&S in. “Wij hebben er in totaal wel 10.000 m² polycarbonaat wandbeschermingsplaten van het type Lexan Cliniwall aangebracht”, legt zaakvoerder Staf Van Dessel uit. “Ze reiken tot een hoogte van 90 cm. We hebben dit beschermingsmateriaal ook onder de bedbalken geplaatst.” Eerder installeerde V&S al duizenden vierkante meters van dit beschermingsmateriaal in UZ Gasthuisberg in Leuven. “Het is nagenoeg onbreekbaar. Om dezelfde redenen worden we niet alleen geconsulteerd door ziekenhuizen, maar ook door woonzorgcentra. Andere belangrijke klanten zijn de industriële en bedrijfskeukens, zoals Sodexo. We werken ook regelmatig voor de Amerikaanse ambassade in Brussel.”

“Wij zijn een echte nichespeler”, benadrukt Van Dessel. “In keukens plaatsen we alleen de vloeren, wanden en plafonds. De keukenuitrusting laten we over aan andere specialisten. We werken ook niet voor particulieren.” Door gebruik te maken van polycarbonaat wandbekleding biedt V&S een passend antwoord op de Europese eisen inzake hygiëne en brandbeveiliging. “Een van onze
sterkste punten is de bijna naadloze verwerking van de Lexan Cliniwall-platen. We plooien binnen- en buitenhoeken op de werf zelf en plaatsen ze zonder dat hiervoor profielen nodig zijn.”

Vroeger maakten ziekenhuizen ook gebruik van pvc en polyester. “Die materialen voldoen wel aan de brandnorm B-s2, maar in tegenstelling tot Lexan Cliniwall niet aan de huidige, strengere norm B-s1”, merkt Van Dessel op. Het materiaal is beschikbaar in een groot aantal kleuren. “Daardoor kunnen we het meer en meer plaatsen in hotels. Wanneer alternatieve materialen er lichte schade oplopen, moeten ze herschilderd worden. Bij ons materiaal is dat niet nodig.”

Staf Van Dessel en zijn echtgenote Viviane richtten V&S op in 2004. Als bedrijfsnaam kozen ze de beginletters van hun beider voornamen, in combinatie met een ampersand. Vandaag beschikken ze over twee vestigingen. Vanuit Kampenhout bedienen ze Vlaanderen en Brussel, vanuit Herve Wallonië (inclusief Duitstalig België).

Vliegen – Sanitair

ZNA Cadix vertrouwde het volledige plaatje van sanitaire installaties toe aan een THV van Vliegen (Bree) en Blondeel (Kortrijk). Het pakket omvatte de aan- en afvoer van zowel leiding- als regenwater, de sanitaire infrastructuur en de nodige boilers, dompelpompen en waterverzachters. “We hebben de werken samen uitgevoerd”, zegt gedelegeerd bestuurder Raf Vliegen (Vliegen nv). “Daarnaast stond Blondeel in voor het administratieve luik, terwijl wij de engineering op ons namen.” Dat was logisch, want Vliegen is helemaal vertrouwd met Building Information Modelling (BIM), dat voor projecten van deze omvang stilaan vanzelfsprekend wordt. “We zijn dan ook al heel vroeg op die trein gesprongen, in 2015”, legt Vliegen uit. “Bijgevolg hebben al onze tekenaars intussen vijf jaar ervaring met BIM. Dat is niet te verwaarlozen. Vandaag zien we dat de grootste afwerkingsbedrijven mee zijn met het BIM-verhaal, maar in de categorie daar net onder bevinden we ons nog altijd in beperkt gezelschap. Er zijn overigens niet veel bedrijven van onze omvang die zich uitsluitend toeleggen op sanitair, zonder ook de HVAC erbij te nemen.” Voor BIM gebruikt Vliegen het tekenprogramma Stabicad for Revit. “Daarmee kan je de resultaten van wat je tekent meteen in 3D zien en eventuele conflicten al in de ontwerpfase oplossen.”

Momenteel verblijven Vliegen en zijn medewerkers veel in de gevangenis. Om ze mee te bouwen uiteraard, wat had u anders gedacht? “In Haren, een complex met 1100 cellen, voeren we de sanitaire werken alleen uit. In Dendermonde, een gevangenis met vierhonderd cellen, werken we opnieuw samen met Blondeel.” Beide gespecialiseerde bedrijven leggen er momenteel onder meer de ondergrondse voedingsleidingen in de gebouwen aan. “Het is niet zo dat er in ons contract allerlei geheimhoudingsclausules staan. Maar het spreekt voor zich dat we heel discreet blijven over de details van zulke gebouwen.”

TECHNISCHE FICHE

Bouwheer K.Eur Development (Antwerpen)

Architect VK Architects & Engineers (Brussel, Roeselare, Gent, Charleroi),  Robbrecht en Daem architecten (Gent), OMGEVING (Antwerpen)

Hoofdaannemer(s) THV BAM Interbuild – MBG (Antwerpen)